DINH DƯỠNG HỢP LÝ CHO TRẺ BỊ TIÊU CHẢY KÉO DÀI
Tiêu chảy kéo dài thường xảy ra ở trẻ nhỏ, nhất là trẻ dưới 18 tháng tuổi. Khoảng 20% tiêu chảy cấp ở trẻ em trở thành tiêu chảy kéo dài. Tiêu chảy kéo dài là một đợt tiêu chảy cấp kéo dài liên tục trên 14 ngày. Tiêu chảy kéo dài là nguyên nhân chủ yếu gây suy dinh dưỡng và tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi. Ngược lại, những trẻ đã bị suy dinh dưỡng khi mắc bệnh tiêu chảy dễ bị tiêu chảy kéo dài.
Vì sao trẻ bị tiêu chảy kéo dài?
- Tiêu chảy kéo dài là hậu quả của tình trạng rối loạn hấp thu do tình trạng tổn thương niêm mạc ruột tiếp tục và sự hồi phục niêm mạc ruột bị gián đoạn bởi nhiều nguyên nhân gây ra.
- Do khả năng đào thải vi khuẩn giảm, các loại vi khuẩn xâm nhập hoặc bám dính liên tục làm tổn thương các lớp tế bào hấp thu bề mặc niêm mạc ruột, đặc biệt là men lactase gây tình trạng kém hấp thu lactose.
- Chế độ ăn có nhiều chất đường làm tăng thẩm thấu cũng như các protein động vật chưa được tiêu hóa hết có thể hấp thu qua niêm mạc ruột bị tổn thương, làm tổn thương nặng thêm và kích thích cơ thể sinh các kháng thể gây dị ứng thức ăn và tổn thương niêm mạc ruột.
- Do thiểu năng hấp thu muối mật ở ruột non, các vi khuẩn tăng sinh làm phân hủy muối mật, gây thiểu năng hấp thu các chất béo và lượng lớn muối mật không được hấp thu xuống đại tràng gây tiết dịch.
Những nguyên nhân nào dẫn đến trẻ bị tiêu chảy kéo dài?
- Do chế độ ăn: trẻ không được nuôi dưỡng bằng sữa mẹ; trẻ không dung nạp lactose hoặc dị ứng với protein từ sữa động vật; bị nhiễm khuẩn từ thức ăn ôi thiu; ăn uống nhiều chất đạm, chất bột đường.
- Do điều trị đợt tiêu chảy cấp không đúng: sử dụng kháng sinh không đúng, kéo dài gây tổn thương niêm mạc ruột, gây loạn khuẩn; sử dụng các thuốc cầm đại tiện làm giảm khả năng đào thải vi khuẩn; hạn chế ăn uống, ăn kiêng kéo dài khi trẻ bị tiêu chảy cấp.
Làm thế nào để nhận biết trẻ bị tiêu chảy kéo dài?
- Trẻ bị tiêu chảy kéo dài thường có các dấu hiệu như:
+ Số lần đi ngoài khi giảm, khi tăng, khi đi ngoài phải rặn.
+ Phân trẻ có lúc lỏng, lúc đặc, lổn nhổn, có mùi chua, màu vàng hoặc xanh, có bọt. Phân cũng có thể nhầy hồng hoặc có máu.
+ Trẻ biếng ăn, khó tiêu, ăn thức ăn lạ dễ bị tiêu chảy trở lại.
- Bên cạnh đó, trẻ còn có các biểu hiện toàn thân như:
+ Trẻ sút cân, chậm phát triển cân nặng, chiều cao, dẫn đến suy dinh dưỡng nặng nếu trẻ tiêu chảy kéo dài quá lâu.
+ Thiếu các loại vitamin nhóm tan trong dầu (A, D, E, K), làm cho trẻ bị khô mắt, còi xương, xuất huyết.
+ Thiếu các yếu tố vi lượng, muối khoáng như: kẽm, kali, phospho.v.v…
Vậy chế độ dinh dưỡng cho trẻ bị tiêu chảy kéo dài được thực hiện như thế nào?
Tiêu chảy kéo dài được xem như một bệnh về dinh dưỡng và có liên quan chặt chẽ với tình trạng suy dinh dưỡng, cũng là nguyên nhân chính gây suy dinh dưỡng. Vì vậy, khi trẻ bị tiêu chảy kéo dài cần phải đặc biệt quan tâm đến chế độ dinh dưỡng của trẻ. Một chế độ dinh dưỡng phù hợp có tác dụng thúc đẩy sự phục hồi sớm của các niêm mạc ruột bị tổn thương, trẻ không những không bị sút cân mà còn tăng cân ngay cả khi trẻ bị tiêu chảy.
* Nguyên tắc khi xây dựng:
1. Giảm tạm thời số lượng sữa động vật hoặc đường lactose trong sữa.
2. Cung cấp đầy đủ nặng lượng, protein, vitamin và các yếu tố vi lượng để tái tạo và phục hồi niêm mạc ruột bị tổn thương, cải thiện tình trạng dinh dưỡng toàn thân.
3. Không cho trẻ ăn các loại thức ăn, nước uống làm tăng thêm tiêu chảy như: thức ăn thô, thức ăn chứa nhiều đường, chất béo, các loại nước giải khát công nghiệp.
4. Dùng các loại thức ăn sẵn có như gạo, khoai, chế biến dưới dạng mềm, lỏng dễ tiêu hóa như bột, cháo, súp.
5. Chọn các loại thực phẩm giàu chất đạm như thịt, cá, trứng, sữa...
6. Uống và ăn thêm quả tươi để cung cấp các vitamin và muối khoáng.
* Đối với trẻ dưới 6 tháng tuổi:
- Tiếp tục cho trẻ bú mẹ, bú nhiều lần, mẹ không nên ăn kiêng.
- Nếu mẹ không có sữa: Dùng các loại sữa không có đường lactose, hoặc các loại sữa đã lên men: sữa chua hoặc dùng sữa đậu tương (đậu nành). Sữa chua phải được làm từ loại sữa dành cho trẻ dưới 6 tháng tuổi.
* Đối với trẻ từ 6-12 tháng tuổi:
- Tiếp tục bú mẹ.
- Pha sữa động vật bằng nước cháo làm giảm 5% nồng độ đường lactose hoặc cho trẻ ăn sữa chua, sữa đậu tương.
- Đảm bảo thức ăn bổ sung như bột, cháo xay nấu với thịt, cá, trứng, rau xanh và dầu mỡ. Khi chế biến, đảm bảo độ nhớt giảm, dễ tiêu hóa, cân đối đạm, mỡ, đường, tránh tăng áp lực thẩm thấu.
- Cho ăn nhiều bữa trong ngày (ít nhất 6 bữa).
* Đối với trẻ từ 1 tuổi trở lên:
- Bú mẹ và ăn thêm sữa động vật.
- Chế biến thức ăn dưới dạng cháo, súp từ gạo, khoai, rau, đậu đỗ.
- Đảm bảo 50% năng lượng từ các thức ăn dặm, còn 50% từ sữa hoặc sản phẩm sữa, đảm bảo năng lượng 110kcal/kg/24giờ.
- Khi tiêu chảy khỏi được 1 tuần thì mới chuyển dần về chế độ ăn bình thường theo tuổi.
Sau đây là một số thực đơn cho trẻ khi bị tiêu chảy kéo dài do Ths.Lê Thị Hải - Viện dinh dưỡng Quốc gia xây dựng. Các bậc cha mẹ có thể tham khảo để chăm sóc con được tốt hơn trong thời kỳ bé bị tiêu chảy:
* Thực đơn cho trẻ 6 - 12 tháng tuổi:
Giờ | Ngày thứ 2 - 4
| Ngày thứ 3-5-7 | Thứ 6 - CN |
6h | Bú mẹ hoặc sữa bò pha nước cháo 200ml
| Bú mẹ hoặc sữa bò pha nước cháo hoặc sữa đậu nành 200ml | Bú mẹ hoặc sữa bò hoặc sữa đậu nành 200ml |
9h | Cháo thịt gà 200ml | Bột thịt lợn nạc 200ml | Bột trứng 200ml |
12h | Sữa chua 150ml | Sữa chua 150ml | Sữa chua 150ml |
16h | Bột cá 200ml | Bột tôm 200ml | Bột thịt gà 200ml |
17h | Bú mẹ hoặc sữa bò, sữa đậu nành 200ml | Bú mẹ hoặc sữa bò 200ml | Bú mẹ hoặc sữa bò 200ml |
20h | Bột thịt nạc 200ml Hồng xiêm 1/2 quả | Bột thịt gà 200ml Hồng xiêm 1/2 quả | Bột cá 200ml Đu đủ 100g |
Ghi chú:
- Nếu trẻ ăn không hết 200ml/ bữa thì chia đôi và tăng thêm số bữa.
- Cho trẻ ăn loại sữa không có lactose hoặc sữa đậu nành khi mẹ không có sữa.
* Thực đơn cho trẻ từ 1 tuổi trở lên:
Giờ | Ngày thứ 2 - 4
| Ngày thứ 3-5-7 | Thứ 6 - CN |
6h | Cháo thịt gà 200ml | Cháo thịt lợn nạc 200ml | Cháo trứng 200ml |
9h | - Sữa pha nước cháo 200ml (hoặc sữa đậu nành) - Chuối tiêu 1 quả | - Sữa pha nước cháo hoặc sữa đậu nành 200ml - Hồng xiêm 1 quả | - Sữa pha nước cháo hoặc sữa đậu nành 200ml - Đu đủ 200g |
12h | Súp khoai (khoai tây, cà rốt, đậu Hà Lan, Trứng gà...) | Súp đậu xanh, bí đỏ
| Súp thịt bò 200ml
|
15h | Giống bữa 9h
| Giống bữa 9h | Giống bữa 9h |
18h | Cháo cá 200ml | Cháo thịt gà 200ml | Cháo tôm 200ml |
20h | Sữa 200ml, đu đủ 100g | Sữa 200ml Táo nghiền 100g | Sữa 200ml Hồng xiêm 100g |
Cha mẹ nên lưu ý:
- Áp dụng thực đơn này đến khi trẻ hết đi tiêu chảy 1 tuần thì chuyển dần sang chế độ ăn bình thường theo lứa tuổi.
- Nếu trẻ đang bú mẹ: ngoài các bữa cháo, súp thì nên cho trẻ bú mẹ nhiều hơn bình thường, mẹ không phải kiêng khem trong ăn uống (chỉ kiêng ăn thức ăn có nhiều đường nếu như trẻ đi ngoài phân bọt và nhầy, có mùi chua).
- Nếu ăn sữa bò mà số lần đi cầu của trẻ tăng lên thì chỉ cho trẻ ăn sữa chua hoặc sữa đậu nành hoặc dùng loại sữa không có lactose.
- Các loại súp đều phải xay nát hoặc nghiền nhỏ để trẻ dễ tiêu hoá và hấp thu hơn.
CN. Nguyễn Hữu Quý